Digitalni arhiv

1970-te

Fulbrajtov program u Jugoslaviji sedamdesetih godina

U deceniji koja je predstavljala vrhunac saradnje Vašingtona i Beograda i ostala upamćena po Titovim posetama Beloj kući, te posetama američkih predsednika Niksona i Forda Jugoslaviji, saradnja kroz Fulbrajtov program dodatno je ojačana i uvećana. Jugoslovenski zvaničnici su doneli odluku da Jugoslavija od školske 1969/70. uzme učešće u finansiranju Fulbrajtovog programa, obezbeđujući 20% iznosa sredstava koje budu ulagale Sjedinjene Države. Jugoslovenski udeo u finansiranju porastao je do kraja decenija na 30%, a postavljen je i cilj da se u narednom periodu jugoslovensko finansiranje u potpunosti izjednači sa američkim. Jugoslavija je ovim pokazala u kojoj meri je Fulbrajtov program smatrala značajnim, konstantno insistirajući na povećanju broja stipendista.

U ovoj dekadi program je proslavio i prvih deset godina u Jugoslaviji, tokom kojih je dodeljeno gotovo 1.000 stipendija. Takođe, posredstvom Fulbrajtove komisije otpočela je i direktna razmena između jugoslovenskih i američkih naučnih institucija, od kojih je najznačajnija bila ona između Univerziteta u Beogradu i Univerziteta Floride u Talahasiju. Saradnja je podrzumevala dolazak američkih studenata i profesora na jednomesečni boravak u Beogradu, odnosno odlazak jugoslovenskih studenata i profesora na usavršavanje u Talahasi u periodu od jedne školske godine. Komisija je pomagala i razne druge projekte na kojima su sarađivali: Zagrebački i Univerzitet Kalifornije, Ljubljanski i Univerzitet Indijane, te Beogradski i Univerzitet Konektikata.

Sedamdesetih je uspostavljen bilans u pogledu zastupljenosti prirodnih i društvenih nauka, a otpočela je i saradnja kroz multidisciplinarne projekte. Jugoslovensko-američka komisija je bila prva koja je ovaj vid saradnje unela u Fulbrajtov program 1978, a potom su to prihvatile i komisije u drugim evropskim zemljama. Program je finansirao putovanja učesnika, čime je omogućio američkim i jugoslovenskim naučnicima da direktno sarađuju na višegodišnjim projektima iz različitih oblasti: medicine, građevinarstva, lingvistike, informatike, poljoprivrede, turizma…

Gotovo u isto vreme, Komisija je otpočela sa organizacijom seminara i naučnih konferencija naučnika obe države i to na najrazličitije teme, poput: Savremena američka poezija i književna kritika (Ohrid, 1977), Efekti industrijske zagađenosti životne sredine (Priština, 1978), Ekonomsko i društveno značenje samoupravljanja (Olbani, 1981), Konverzija solarne energije (Hvar, 1983).

Jugoslavija je do početka osamdesetih postala treća država na listi prioriteta za sprovođenje Fulbrajtovog programa na svetu, a broj prijavljenih rastao je iz godine u godinu. Tako se sa nešto više od 80 prijavljenih kandidata, koliko ih je bilo krajem šezdesetih, do kraja osme decenije broj prijavljenih popeo na preko 200 godišnje, dok se broj dodeljenih stipendija za Amerikance i Jugoslovene ustalio na oko 100 godišnje. Iz Jugoslavije su među stotinama stipendista u osmoj deceniji bili i ekonomisti Ljubiša Adamović i Vladimir Gligorov, slikari Olja Ivanjicki i Radomir Damjanović, istoričari Dragoljub Živojinović i Dimitrije Đorđević, hemičar Miroslav Gašić, inženjer elektrotehnike Hrvoje Babić, te filmski teoretičari Ante Peterlić i Vladimir Petrić. Mnogima od njih je odlazak u SAD predstavljao jedini način da se upoznaju sa novim pristupima i znanjima, što naročito ilustruju primeri dvojice pomenutih istoričara. Živojinović je u SAD otišao s namerom da se upozna sa američkom modernom i savremenom istorijom, tamo je masterirao i doktorirao, te su studenti istorije Filozofskog fakulteta u Beogradu nakon njegovog povratka po prvi put mogli da slušaju i o istoriji Amerike. Karijera Dimitrija Đorđevića imala je drugačiju trajektoriju, te je, nakon što je kao Fulbrajtov stipendista 1966/67. boravio u SAD, odlučio da 1970. napusti Jugoslaviju i prihvati mesto upravo tamo gde je boravio svega nekoliko godina ranije: na Univerzitetu Kalifornije u Santa Barbari. Dimitrijević je postao prepoznatljivo ime u istoriografiji, doprineo je boljem razumevanju istorije Balkana, a sam je u nekoliko navrata bio mentor onima koji su kao Fulbrajtovi stipendisti dolazili u SAD.